FUZULİ
Ailesi göçebe hayatı bırakıp günümüzdeki Irak bölgesine yerleşmiş olan Oğuzların Bayat boylarındandır. Fuzuli; ne kadar kesin bilinmesede 1483 yılında Akkoyunlular (Türkmence: Aq Qoyunlu; Farsça: آققویونلو) zamanında şimdiki Irak'ta Kerbela veya Necef'de doğduğu tahmin edilir.[1]
Fuzuli iyi bir eğitim almak için ilk önce Hillah şehirinde bir müftü olan babasından, ve daha sonra Rahmetullah adında ki bir öğretmenden eğitim görmüştür.[2] Daha sonraki öğrenimi hakkında kesin bir bilgi olmayıp, eserlerinden islami bilimler ve dil alanında çok iyi bir eğitim aldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca Su Kasidesi'nin 2. beytinde; "Âb-gûndur günbed-i devvâr rengi bilmezem Ya muhît olmuş gözümden günbed-i devvâre su" diyerek astronomi bilgisininde iyi olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca hamse sahibidir.
Azerice divanının önsözünde;
| “ | İlimsiz şiir temelsiz duvar gibidir, temelsiz duvar da değersizdir | ” |
demektedir.
Azerice, Arapça ve Farsça divan şiirlerini yazmıştır. Eserlerinde kullandığı dil dönemindeki divan şairlerine göre daha sade, anlaşılır bir Türkçedir. Halk deyişlerinden bolca yararlanmıştır.
Bedensel zevklerden ziyade tasavvufi bir aşk, ehlibeyte duyulan özlem, ayrılık acısı şiirlerinin konusunu teşkil etmiştir. Duygu ve düşüncelerini çok içten ve lirik bir şekilde ifade etmeyi kolayca başarmıştır. Bu açıdan bakıldığında Türk şiirinde karşılaştırılabileceği tek şair Yunus Emre'dir. Leyla ve Mecnun mesnevisi aynı konuda yazılmış (Arapça ve Farsça dahil) en iyi mesnevilerden biridir.
İran şiirinden Hafız, Türk şiirinden ise Nesimi ve Nevai çizgisini en başarılı şekilde kemale erdirmiştir. Kendisinden sonra gelen bütün divan şairlerini etkilemiştir. Onun, Kerbela'da 1556 yılında içinde yaygın olan salgın bir hastalık sonucunda, veba veya kolera'dan öldüğü tahmin edilir TÜRK EDEBİYAT'INA ÇOK BÜYÜK KATKILARI OLMUŞTUR VE EN ÖNEMLİ 16.ZİRVE YÜZYILININ ŞAİRLERİNDEN DİR.
Seçkin eserleri
Eserleri Türkçe, Arapça ve Farsça olmak üzere üç dilde de eser veren Fuzuli'nin eserlerini şu şekilde sıralayabiliriz;
Türkçe manzum eserleri
- Divan,
- Beng ü Bade (بنگ و باده; Beng ü Bâde);
444 beyitlik Türkçe mesnevi, 1956
- Leyla ile Mecnun (داستان ليلى و مجنون; Dâstân-ı Leylî vü Mecnûn);
3 bin 96 beyitlik mesnevi. Bir örnek;
- یا رب بلا عاشق ايله قيل آشنا منى
- بر دم بلا عاشقدن ايتمه جدا منى
- آز ايلمه عنایتونى اهل دردن
- يعنى كه چوح بلالره قيل مبتلا منى
- Yâ Rab belâ-yı ‘aşk ile kıl âşinâ meni
- Bir dem belâ-yı ‘aşkdan etme cüdâ meni
- Az eyleme ‘inâyetüni ehl-i derdden
- Ya‘ni ki çoh belâlara kıl mübtelâ meni[3]
- Risale-i Muammeyat (رسال ﻤﻌﻤيات; Risâle-i Muammeyât);
- Kırk Hadis,
- Hz. Ali Divanı
- Şikâyetnâme (شکايت نامه; Şikâyetnâme) kafiyeli nesir türündedir;
Kanuni'nin Bağdat'ı fethinden sonra (1534) padişaha kasideler (Arapça: قصيدة, çoğul: qasā'id, قــصــائـد; Farsça: قصیده) sunmuştur. Padişah tarafından beğenilen kasideler karşılığında 9 akçelik maaşla ödüllendirilmiştir. Maaşını alamayınca Şikâyetnâme'yi yazmıştır. Şikâyetnâme Fuzuli'nin en önemli eserlerinden biridir.
Şikâyetnâmesinde Fuzuli şöyle der:
| “ | Selam verdim rüşvet değildir diye almadılar. Hüküm gösterdim faydasızdır diye mültefit olmadılar[4] |
” |
Türkçe mensur eserleri
- Hadikatü's-Süeda (حديقهت السعداء; Hadîkat üs-Süedâ);
Kerbela olayını anlatan düzyazı, 1837
- Mektuplar
Arapça eserleri
- Divan (manzum),
- Matlau'l-itikad (mensur) (ﻡﻄﻠﻊ الاﻋﺘﻘﺎد; Matla' ul-İ'tiqâd)
[[Kategori:{{}}]](¼)=== Farsça manzum eserleri ===
- Divan,
- Enis'ül-Kalb (اﻥﻴﺲ الﻗﻠﺐ; Anîs ol-qalb);
- Heft Cam (sâkinâme) (هﻔﺖ جام; Haft Jâm);
tasavvuf içerikli, 327 beyitlik Farsça mesnevi
- Resale-e Muammeyat (رسال ﻤﻌﻤيات; Resâle-e Muammeyât);
- Sehhat o Ma'ruz (ﺹحت و ﻡﻌﺮوض; Sehhat o Ma'ruz)
ıpoğihşk,hkjpkoıjigldlkhşouışppıld54764751556465768465ouyryuŞş
Farsça mensur eserleri [değiştir]
- Rind ü Zahid (رند و زاهد; Rend va Zâhed);
- Hüsn ü Aşk
Basımları [değiştir]
- Hadikatü's-Süeda (1837, Kerbela olayını anlatan düzyazı)
- Türkçe Divan (1838, 1958)
- Sıhhat u Maraz (1940, tıp bilgileri)
- Enis'ül-Kalb (1944)
- Fuzuli'nin Mektupları (1948)
- Terceme-i Hadis-i Erbain (1951)
- Rind ü Zahid (1956)
- Arapça Divan (1958)
- Matlau'l İtikad (1962)
- Saki name (tasavvuf içerikli mesnevisidir)
- Su kasidesi
Notlar
- ^ "Fozule, Mohammad b. Solayman" in Encyclopaedia Iranica
- ^ Şentürk 281
- ^ Leylâ ve Mecnun 216
- ^ Kudret 189